1. PENDAHULUAN
Ilmu faraidh atau ilmu pusaka
merupakan cabang ilmu yang tidak kurang penting dalam Islam. al-Quran al-karim
sebagi pegangan asas individu Islam, menerusi beberapa ayatnya telah
menjelaskan hukum-hukum waris dan keadaan setiap pewaris dengan begitu
terperinci. Allah S.W.T tidak membiarkan hambaNya menguruskan sendiri harta
peninggalan si mati, sebaliknya ditetapkan bahagian pusaka kerana Allah Maha
Mengetahui lagi Maha Bijaksana akan keadaan hambaNya. Syariat Islam juga telah
memberi hak kepada wanita dalam pusaka. Allah S.W.T berfirman :
Maksudnya: “orang-orang lelaki ada
bahagian pusaka dari peninggalan ibu bapa dan kerabat dan orang-orang perempuan
pula ada bahagian pusaka dari peninggalan ibu bapa dan kerabat, sama ada
sedikit atau banyak dari harta yang ditinggalkan itu; iaitu bahagian yang telah
diwajibkan (dan ditentukan oleh Allah)”
Ayat ini menegaskan bahawa wanita juga
mempunyai hak dalam mewarisi harta peninggalan ibubapa ataupun kaum kerabat
mereka. Kadar atau bahagian pusaka wanita yang berbeza-beza dalam keluarga sama
ada sebagai ibu atau adik atau kakak atau anak mahupun isteri diperjelaskan
melalui al-Quran al-Karim. Di antara ayat yang memfokuskan kadar bahagian atau
hak para pewaris ialah ayat 11, 12 dab 176 surah al-Nisa’.
2. PENGERTIAN PUSAKA
Ilmu pusaka di dalam bahasa
Arab dikenali dengan nama “ilmu faraidh”atau ‘ilmu mirath”. Al-mirath menurut
bahasa bermaksud perpindahan sesuatu dari seseorang individu kepada seorang
yang lain atau dari satu kaum kepada kaum yang lain. Perpindahan ini meliputi
harta atau ilmu atau kebesaran ataupun kemuliaan (H.Zaid Husein. t.th. 26). Ini
dibuktikan oleh sabda Rasulullah S.A.W yang bermaksud “ Para ulama adalah
pewaris nabi dan sesungguhnya para nabi tidak mewariskan dirham mahupun dinar,
tetapi mereka mewariskan ilmu. Maka barangsiapa yang mengambilnya sesungguhnya
dia telah mengambil bahagian yang banyak”.
Manakala maksud faraid atau
mirath dari sudut istilah ialah ilmu yang menentukan tiap-tiap hak dari pusaka.
Ia merupakan satu bentuk perkiraan yang telah di tetapkan oleh syarak mengenai
pembahagian harta peninggalan si mati kepada waris-waris yang layak menerimanya
( Zainal Abidin.1993.1).
Sementara pusaka menurut
Kamus Dewan ialah segala harta benda yang ditinggalkan oleh orang yang telah
meninggal (kamus dewan. 2002.1074)
3. RUKUN DAN SYARAT PUSAKA
Rukun pusaka terbahagi kepada
tiga iaitu ( Barraj.1999.159) :
a). Si mati iaitu orang yang
meninggalkan pusaka
b). Waris iaitu individu yang menerima
pusaka
c). Harta iaitu harta atau barang atau
nilai yang dipusakakan.
Manakala syarat pusaka adalah
seperti berikut (al-Sabuniyy .1993. 40) :
a). Diyakini kematian orang yang
meninggalkan pusaka dengan sebenarnya atau secara
hukum.
b). Diyakini bahawa pewaris
masih hidup selepas matinya si mati walaupun beberapa minit sahaja.
c.) Mengetahui tentang keadaan ahli
waris yang menerima pusaka denga jelas.
4. SEBAB MENDAPAT PUSAKA
Syariat Islam menetapkan tiga2 sebab yang membolehkan
seseorang individu mendapat pusaka. Sebab-sebab ini adalah seperti berikut
(al-Syalabiyy .1978. 62-65) :
a). Melalui perkahwinan yang sah dan
akad ini berterusan sehingga ke hari kematian suami atau isteri.
Ikatan perkahwinan yang sah melayakkan
isteri mewarisi harta suami sama ada telah berlaku persetubuhan atau
sebaliknya.
Seorang isteri yang berada dalam tempoh
iddah talak rajciyy atau talak bain
juga layak mewarisi harta suaminya. Begitu juga halnya dengan isteri yang
ditalak oleh suaminya yang sedang sakit tenat (maradh al-maut) dengan
talak bain – tetapi bukan atas kehendak isteri -
juga layak menerima pusaka peninggalan suaminya.
b). Melalui sebab keturunan
atau kerabat. Termasuk dalam kerabat si mati ialah usul si mati iaitu bapa, datuk dan
ke atas, furuc si mati iaitu anak, cucu,
cicit dan ke bawah dan juga furuc usul si mati iaitu adik beradik,
bapa dan ibu saudara. Kerabat atau keturunan ini meliputi lelaki dan perempuan.
c). Melalui wala’
iaitu tuan kepada hamba yang telah dibebaskan apabila hamba tersebut meninggal
dan dia tidak meningglkan waris, maka tuan lamanya berhak menerima harta
peninggalannya3.
4. HAK WANITA DALAM PUSAKA
Kedudukan wanita Kedudukan
wanita yang dipandang hina pada zaman jahiliyyah telah berubah dengan
kedatangan Islam. Islam telah memartabatkan kedudukan kaum hawa sehinggakan
salah satu surah di dalam al-Quran dinamakan dengan al-Nisa’ yang
bermaksud wanita. Wanita pada zaman jahiliyyah tidak memiliki hak dalam
mewarisi harta peninggalan suami mahupun keluarga. Tetapi Islam sebagai din al-hanif telah memberikan mereka hak
dalam penerimaan harta pusaka. Syariat Islam telah membariskan senarai waris
wanita yang layak menerima harta peninggalan si mati. Mereka ialah anak
perempuan, cucu perempuan dari anak lelaki, ibu, nenek sebelah ibu, nenek
sebelah bapa, adik-beradik perempuan seibu sebapa, adik-beradik perempuan
sebapa, adik-beradik perempuan seibu, isteri dan puan bagi hamba4.
4.1 HAK
WANITA DALAM PUSAKA SEBAGAIMANA YANHAK WANITA DALAM PUSAKA SEBAGAIMANA YANG
DIJELASKAN DALAM AYAT 11 SURAH AL-NISA’
Ayat 11 surah al-Nisa'
dimulai dengan firman Allah yang berbunyi -
Ertinya:"Allah
mensyariatkan bagimu tentang (pembahagian pusaka untuk) anak-anakmu".
Terkandung di dalam ayat ini
pembahagian kadar pusaka kepada anak-anak sama ada perempuan mahupun lelaki.
Daripada ayat ini dapat dikeluarkan beberapa keadaan pusaka yang diterima oleh
wanita. Keadaan-keadaan ini adalah seperti berikut :
1.
Perempuan
mendapat bahagian separuh daripada apa yang diterima oleh anak lelaki. Ini
dapat difahami daripada firman Allah yang berbunyi :
Maksudnya
: "seorang anak lelaki sama dengan bahagian dua orang anak perempuan".
Ada beberapa hikmah di
sebalik penetapan ini (Hassan Abbas & Fadil Abbas.1991.322). Antaranya
ialah :
a).Orang lelaki wajib
membayar maskahwin (mahar) kepada wanita dan mereka diwajibkan
menyediakan tempat tinggal,makanan dan pakaian kepada isteri dan anak-anak.
b). Lelaki lebih memerlukan
kewangan yang banyak untuk menampung kehidupan seharian seperti memberi nafkah
kepada isteri dan anak-anak, serta menampung kos rawatan dan pembelajaran ahli
keluarga.
c).Perempuan tidak perlu
mengeluarkan nafkah atau menanggung seseorang. Sebaliknya perempuan ditanggung
oleh bapa atau walinya sekiranya belum berkahwin dan perbelanjaan selepas
berkahwin merupakan tanggungjawab suami.
Perkara di atas jelas menunjukkan
keadilan syariat Islam. Allah yang bersifat maha pengasih dan penyayang tidak
sekali-sekali menzalimi hambanya. Syariat Islam datang dengan keadilan dan
tidak mendiskriminasi mana-mana pihak. Walaupun jika dilihat secara kasar
wanita mendapat bahagian yang sedikit berbanding lelaki tetapi sebenarnya
pusaka yang mereka perolehi adalah milik mereka semata-mata dan ia tidak perlu
dikongsi dengan pihak lain. Sebaliknya lelaki dibebani dengan tanggungjawab
kewangan yang banyak terutama selepas mendirikan rumahtangga. Justeru wajarlah
mereka mendapat bahagian pusaka yang lebih berbanding wanita.
2. Penentuan kadar pusaka
yang layak diterima oleh anak perempuan yang lebih daripada dua. Perkara ini
disebut menerusi ayat yang berbunyi:
4
Maksudnya : "dan jika
anak itu semuanya perempuan lebih dari dua, maka bagi mereka dua pertiga dari
harta yang ditinggalkan, jika anak perempuan itu seorang sahaja, maka dia
memperoleh separuh harta".
Ayat ini menegaskan tentang
hak anak perempuan5 dalam
pusaka. Terdapat tiga kadar pusaka yang telah digariskan oleh Islam bagi anak
perempuan iaitu satu perdua, dua pertiga dan mewarisi harta pusaka dengan cara tacsib.
Anak perempuan akan mendapat
satu perdua daripada harta peninggalan bapa atau ibunya dengan beberapa syarat
iaitu :
i.
tidak
ada anak lelaki atau casabah.
ii.
hanya
dia seorang sahaja dan tidak memiliki adik-beradik perempuan.
Manakala dua orang anak
perempuan atau lebih akan mendapat dua pertiga daripada bahagian pusaka. Anak
perempuan akan mewarisi harta pusaka dengan cara tacsib sekiranya dia memiliki adik
beradik lelaki, di mana adik beradik lelaki akan mendapat dua bahagian manakala
perempuan mendapat satu bahagian.
Selain daripada kadar pusaka
yang diperolehi oleh anak perempuan, difahami daripada ayat ini juga kadar
pusaka yang diperolehi oleh cucu perempuan. Ini kerana cucu akan mengambil
tempat anak perempuan sekiranya anak perempuan si mati telah tiada.
Kadar bahagian pusaka cucu
perempuan adalah sama dengan kadar bahagian pusaka anak perempuan iaitu sama
ada satu perdua atau dua pertiga atau pewariasan menerusi tacsib.
Contoh pewarisan anak perempuan
a). Seorang lelaki meninggal dunia dan
meninggalkan seorang anak perempuan, seorang isteri, bapa dengan meninggalkan
wang berjumlah $480.
Anak perempuan Isteri Bapa
1/2
1/8 1/6 + Baki (5/24)
Cara pengiraan : 1/2 + 1/8 + 1/6 = 12+3+
4 = 19/24
24
$480 bahagi 24= $20 bagi setiap satu
bahagian. Oleh sebab itu anak perempuan mendapat $240, isteri mendapat $60 dan
bapa $180.
b). Seorang perempuan
meninggal dunia dan meninggalkan suami, seorang anak lelaki, seorang anak
perempuan, seorang adik lelaki kandung dan seorang ibu saudara sebelah ibu
dengan meninggalkan wang berjumlah $800.
Suami Anak
perempuan Anak Lelaki Adik lelaki Ibu
saudara
1/4 Baki dengan Baki dengan Terhalang Terhalang cara tacsib cara tacsib dengan anak dengan anak
lLelaki lelaki
Cara pengiraan : $800 bahagi
4 = $200 bahagian untuk suami. Baki duit sebanyak $600 bahagi 3 = $200. Oleh
itu anak perempuan mendapat $200 manakala anak lelaki mendapat $400.
c). Ahmad meninggal dunia dan
meninggalkan seorang isteri, empat orang anak perempuan , seorang adik
perempuan kandung dan bapa dengan meningglkan wang berejumlah $4800.
Isteri 4 orang anak perempuan Adik perempuan Bapa
1/8 2/3
Terhalang
dengan 1/6 + Baki (1/24)
bapa
Cara pengiraan : 1/8+2/3+1/6 = 3+16+4
= 23/24
24
$4800 bahagi 24 = $200 bagi
setiap satu bahagian. Oleh itu isteri mandapat $600, $3200 untuk 4 orang anak
perempuan ($800 setiap seorang) dan bapa mendapat sebanyak $1000.
3.
Kadar bahagian pusaka yang layak diambil oleh Ibu menerusi firman Allah:
Maksudnya : "dan untuk kedua-dua
orang ibubapa, bagi masing-masing satu perenam dari harta yang ditinggalkan,
jika orang yang meninggal mempunyai anak ;jika orang yang meninggal tidak
mempunyai anak dan ia diwarisi oleh ibubanya (sahaja), maka ibunya mendapat
sepertiga; jika orang yang meninggal itu mempunyai beberapa saudara, maka
ibunya mendapat seperenam".
Ayat di atas menjelaskan bahawa
kadar pusaka ibu terbahagi kepada dua iaitu 1/6 atau 1/3. Ibu akan mendapat 1/3
daripada harta pusaka dengan dua syarat. Pertama si mati tidak mempunyai anak
atau cucu sama ada perempuan atau lelaki atau ke bawah. Kedua, si mati tidak
mempunyai dua orang atau lebih adik beradik lelaki atau perempuan seibu sebapa
atau sebapa atau seibu.
Manakala kadar 1/6 akan
diterima oleh ibu si mati dalam dua keadan:
i). sekiranya si mati mempunyai anak atau cucu sama ada perempuan atau
lelaki
ii) jika si mati mempunyai dua orang atau lebih adik beradik lelaki
atau perempuan seibu sebapa atau sebapa atau seibu.
Contoh pewarisan ibu
a). Aminah telah meninggal dunia dan
meninggalkan ibu, bapa, kakak seibu sebapa dan abang seibu dengan meningglkan
wang sejumlah $3000.
Bapa
ibu Kakak seibu sebapa abang sebapa
Baki dengan (5/6) 1/6 terhalang dengan bapa terhalang
dengan bapa
cara tacsib
Cara pengiraan : $3000 bahagi 6 = $500 untuk
setiap bahagian pusaka. Dalam keadaan ini ibu mendapat 1/6 kerana si mati
memiliki adik-beradik seramai dua orang. Oleh sebab itu ibu mandapat $500
daripada wang peninggalan si mati. Manakala bapa mendapat baki peninggalan
iaitu sebanyak $2500.
b). Ali telah meninggal dunia dan
meningglakan bapa, ibu dan adik lelaki seibu sebapa dengan meninggalkan wang
sejumlah $2100.
Bapa Ibu
adik lelaki seibu sebapa
Baki dengan (2/3) 1/3
terhalang
dengan bapa
Cara tacsib
Cara pengiraan : $2100 bahagi 3 = $700.
Dalam keadaan ini ibu mendapat 1/3 kerana si mati tidak mempunyai anak dan
hanya mempunyai seorang adik lelaki sahaja. Oleh itu ibu mendapat $700 manakala
bapa mendapat baki wang iaitu $1400.
4.2 HAK WANITA DALAM PUSAKA SEBAGAIMANA YANG
DIJELASKAN DALAM AYAT 12 SURAH AL-NISA’
Di dalam ayat
12 surah al-Nisa' terdapat dua hukum yang berkaitan dengan hak wanita dalam
pusaka. Pertama hak isteri terhadap harta peninggalan suami dan kedua hak
adik-beradik perempuan seibu ke atas pusaka si mati.
Ertinya :"para isteri memperolehi seperempat harta yang kamu
tinggalkan jika kamu tidak mempunyai anak. Jika kamu mempunyai anak, maka para
isteri memperoleh seperlapan dari harta yang kamu tinggalkan sesudah dipenuhi
wasiat yang kamu buat atau (dan) sesudah dibayar hutang-hutangmu"
Ayat di atas menjelaskan
bahawa isteri mendapat 1/4 daripada harta peninggalan suami sekiranya suami
tidak memiliki anak. Jumhur ulama bersepakat mengatakakan bahawa anak di dalam
ayat tersebut bermaksud furuc waris6 iaitu anak atau anak kepada
anak lelaki dan ke bawah, sama ada furuc waris berasal daripada isteri
tersebut atau isteri yang lain (Zaidan.1994.267). Sekiranya suami mempunyai furuc waris, maka isteri hanya layak
mendapat 1/8.
Contoh Pewarisan Isteri
a). Omar meninggal dunia dan
meninggalkan seorang isteri, ibu dan adik lelaki kandung dengan meninggalkan
wang berjumlah $1200.
Isteri Ibu
Adik lelaki
kandung
1/4 1/3
baki (5/12)
Cara pengiraan : 1/4 + 1/3 = 3+4
= 7/12
12
$1200 bahagi 12 = $100 bagi setiap
saham. Oleh itu isteri mandapat $300, ibu mendapat $400 dan adik lelaki kandung
mendapat $500.
b). Seorang lelaki meninggal dunia dan
meninggalkan 3 orang anak perempuan, dua orang isteri, ibu dan bapa serta
meninggalkan wang berjumlah $540.
3 anak perempuan 2 isteri ibu
bapa
2/3 1/8 1/6
1/6+ baki
Cara pengiraan : 2/3 + 1/8 + 1/6 + 1/6 =
16+3+4+4 = 27/24 (masalah cailah)
24
$540 bahagi 27 = $20 bagi
setiap satu bahagian. Oleh itu 3 orang anak perempuan mendapat $320 ($106.66 bagi
setiap seorang), 2 orang isteri mendapat $60 ($30 setiap seorang), ibu dan bapa
masing-,masing mendapat $80.
Selain daripada kadar pusaka
yang diterima oleh isteri, terkandung juga dalam ayat 12 surah al-Nisa’
pembahagian kadar pusaka bagi adik-baradik perempuan seibu bagi si mati. Ini
ditegaskan melalui ayat yang berbunyi :
Maksudnya : " Jika seseorang mati, baik lelaki
mahupun perempuan yang tidak meninggalkan ayah dan tidak meninggalkan anak,
tetapi mempunyai seorang saudara lelaki (seibu sahaja) atau seorang saudara
perempuan (seibu sahaja), maka bagi masing-masing dari kedua jenis saudara itu
seperenam harta. Tetapi jika saudara-saudara seibu itu lebih dari seorang, maka
mereka bersekutu dalam yang sepertiga itu, sesudah dipenuhi wasiat yang dibuat
olehnya atau sesudah dibayar hutangnya dengan tidak memberi mudharat (kepada
ahli waris7)"
Ulama sependapat mengenai
makna "Kalakah" di dalam ayat di atas iaitu seseorang
meninggal dunia tanpa meninggalkan ayah (asl) mahupun anak (furc)(Ibn Kathir.1994.610) Ulama
juga bersepakat menngatakan bahawa "akh" dan "ukht" di
dalam ayat ini ialah adik beradik lelaki dan perempuan sebelah ibu sahaja
kerana adik beradik seibu sebapa atau sebapa menerima pusaka dengan cara tacsib (al-Qurtubiyy.
1995.68).
Perlu ditegaskan disini, adik
beradik seibu tidak layak mendapat pusaka si mati sekiranya si mati memiliki
ayah (asl) mahupun anak (furc). Mereka juga tidak layak
mendapat pusaka sekiranya terdapat mawanic al-irth (penghalang daripada mendapat
pusaka) seperti mereka kafir atau membubuh (Barraj. 1999.357).
Kadar yang diperolehi oleh
adik beradik lelaki mahupun perempuan Kadar yang diperolehi oleh adik beradik
lelaki mahupun perempuan seibu ialah 1/6 atau 1/3. Apabila si mati meninggalkan
seorang adik beradik lelaki seibu atau seorang adik beradik perempuan seibu
maka masing-masing mendapat 1/6. Dan apabila si mati meninggalkan
sekurang-kurangnya dua orang adik beradik seibu lelaki mahupun perempuan, maka mereka
mendapat 1/3 daripada harta si mati yang dibahagi sama rata.
4.3 HAK WANITA DALAM PUSAKA SEBAGAIMANA YANG
DIJELASKAN DALAM AYAT 176 SURAH AL-NISA’
Ayat 176 berbunyi :
Maksudnya : "mereka
meminta fatwa kepadamu (tentang kalalah). Katakanlah:"Allah memberi fatwa
kepadamu tentang kalakah (iaitu):jika seorang meninggal dunia, dan ia tidak mempunyai
anak dan mempunyai saudara perempuan, maka bagi saudara perempuan itu seperdua
dari harta yang ditinggalkan, dan saudaranya yang lelaki mempusakai (seluruh
harta saudara perempuan), jika ia tidak mempunyai anak; tetapi ika
saudaraperempuan itu dua orang, maka bagi keduanya dua pertiga dari harta yang
ditinggalkan. Dan jika mereka (ahli waris terdiri dari) saudara-saudara lelaki
dan perempuan, maka bahagian seorang saudara lelaki sebanyak bahagian dua orang
saudara perempuan. Allah menerangkan (hukum ini) kepadamu, supaya kamu tidak
sesat. Dan Allah Maha Mengetahui segala sesuatu".
Ayat di atas membicarakan
tentang pewarisan "kalalah" iaitu bahagian yang diperolehi
oleh adik beradik seibu sebapa atau adik beradik sebapa apabila si mati tidak
meninggalkan ayah (asl) mahupun anak (furc). Perbezaan antara pewarisan
"kalalah" dalam ayat ini dan ayat 12 ialah ayat 12
membicarakan tentang kadar pusaka yang diterima oleh adik beradik seibu
manakala ayat 176 ini membicarakan tentang kadar yang diperoleh oleh adik
beradik seibu sebapa atau sebapa.
Daripada ayat di atas difahami bahawa
kadar pusaka adik beradik perempuan seibu sebapa adalah seperti berikut (Barraj
1999.364) :
i) mendapat separuh dengan syarat :
- hanya dia seorang yang
mewarisi pusaka si mati
- tidak ada 'asabah bersamanya
- tidak ada orang yang
menghalangnya daripada mendapat pusaka
ii) mendapat dua pertiga
sekiranya mereka dua orang atau lebih dengan syarat tidak ada 'asabah bersamanya dan tidak ada
orang yang menghalangnya daripada mendapat pusaka
iii) al-tacsib bi al-ghair sekiranya perempuan tersebut
mendapat pusaka dengan cara 'asabah bersama adik beradik lelaki kandung,
maka mereka mendapat semua harta peninggalan dengan mengambil kira bahawa
lelaki mendapat dua bahagian dan perempuan mendapat satu bahagian.
iv) al-tacsib maca al-ghair sekiranya adik beradik
perempuan kandung si mati tidak mendapat pusaka dengan cara 'asabah bersama adik beradik lelaki
kandung si mati dan si mati mempunyai furc waris perempuan seperti anak
perempuan, cucu perempuan kepada anak lelaki atau kedua-duanya sekali sama ada
seorang mahupun ramai, maka adik beradik perempuan seibu sebapa mendapat baki
daripada harta yang diambil oleh furc waris perempuan.
v) Adik beradik perempuan
seibu sebapa terhalang daripada mendapat pusaka dengan wujudnya furc waris lelaki walaupun ada
barsamanya 'asabah. Begitu juga mereka
terhalang dengan adanya bapa si mati dan datuk.
Manakala kadar pusaka adik
beradik perempuan sebapa adalah seperti berikut (Zaidan.1994.307) :
i) mendapat separuh dengan
syarat :
- hanya dia seorang sahaja
yang mewarisi harta peninggalan si mati
- tidak ada adik beradik
lelaki sebapa yang menjadi 'asabah bersamanya
- tidak ada furc waris perempuan yang menjadi 'asabah bersamanya
- si mati tidak memiliki adik
beradik perempuan seibu sebapa
- tidak ada sesiapa yang
menghalangnya daripada menerima harta pusaka si mati.
ii) mendapat dua pertiga
sekiranya bilangan adik beradik perempuan sebapa melebihi dua orang dan si mati
tidak memiliki adik beradik perempuan kandung serta tidak terdapat adik lelaki
sebapa yang menjadi 'asabah bersamanya
dan tidak terhalang dengan wujudnya bapa.
ii) mendapat satu perenam
berkongsi dengan adik beradik perempuan seibu ebapa sama ada dia seorang atau
ramai yang mewarisi harta si mati. Keadaan ini berlaku sekiranya tiada 'asabah.
iv) tacsib dengan adik beradik lelaki
sebapa sama ada seorang atau lebih dan sama ada perempuan tersebut seorang atau
lebih, maka mereka mendapat pusaka sepenuhnya sekiranya si mati tidak
meninggalkan waris lain atau mereka mendapat baki setelah waris si mati
mengambil bahagian masing-masing. Harta yang diambil oleh adik beradik
perempuan dan lelaki sebapa ini dibahagi dengan kadar dua nisbah satu.
v) tacsib bersama anak perempuan atau
cucu perempuan si mati dan ke bawah,maka adik beradik perempuan sebapa mendapat
baki harta yang telah diambil oleh anak perempuan dan cucu perempuan si mati.
vi) tidak layak mendapat
pusaka kerana dihalang oleh dua orang adik beradik perempuan seibu sebapa si
mati atau dihalang oleh bapa, datuk9 dan anak lelaki si mati. Adik beradik
perempuan sebapa bagi si mati juga terhalang dengan adanya adik beradik
perempuan dan lelaki seibu sebapa si mati.
4.4 KEADAAN DI MANA WANITA MENDAPAT SAMA ATAU
LEBIH BAHAGIAN PUSAKA BERBANDING LELAKI
Dalam sesetengah keadaan, wanita boleh
mendapat harta peninggalan si mati lebih daripada apa yang telah ditetapkan
oleh syarak. Berikut adalah keadaan yang membolehkan wanita mendapat harta
peninggalan lebih berbanding lelaki :
1.
Kedua
ibubapa akan mendapat 1/6 sekiranya si mati mempunyai anak. Adik beradik seibu
mendapat bahagian yang sama tidak kira lelaki atau perempuan.
2.
Melalui
hibah. Menurut Kamus Dewan hibah bermaksud pemberian hak (harta) secara
sukarela kepada orang lain dengan tujuan baik (2002.453). Seorang wanita boleh
mendapat bahagian pusaka harta peninggalan si mati sebagaimana yang ditetapkan
oleh al-Quran dan pada waktu yang sama dia juga boleh mendapat harta tersebut
dengan cara hibah. Sebagai contoh seorang lelaki meninggal dunia dan
meninggalkan isteri, ayah, seorang anak perempuan dan seorang anak lelaki.
Sebelum meninggal lelaki tersebut telah menghadiahkan beberapa hartanya kepada
anak perempuannya. Dalam keadan ini anak perempuan tersebut bukan sahaja
mendapat bahagian pusaka dengan cara tacsib (berkongsi) dengan adik
beradik lelaki tetapi dia juga berhak mengambil hibah yang telah diberikan si
mati semasa hayatnya.
3.
Perempuan boleh mendapat lebih
daripada bahagian pusaka yang telah ditetapkan melalui takharuj.
Takharuj bererti
persetujuan oleh seorang pewaris atau kesemua pewaris untuk menarik diri
daripada mengambil haknya dalam pusaka sebaliknya pewaris tersebut menerima
sesuatu sebagai ganti, sama ada gantian tersebut diambil daripada peninggalan
pusaka atau tidak. (Zaidan.1994.420). Dalam kata lain, pewaris menggugurkan
haknya daripada mengambil harta pusaka. Telah diriwayatkan bahawa Abdul Rahman
bin cAuf mempunyai empat orang isteri. Semasa beliau dalam keadaan sakit
teruk (marad al-maut), beliau telah menceraikan salah seorang isterinya
iaitu tamadir bint al-asbagh dan Abdul Rahman bin cAuf meninggal
ketika tamadir dalam iddah. Maka dia layak menerima harta peninggalan Abdul
Rahman sebanyak 1/8. dan tamadir setuju menerima 1/4 daripada 1/8 bahagiannya,
lalu dikeluarkan 83 ribu dinar sebagai gantiannya (al-Syalabiyy.1978.366).
Berdasarkan
konsep takharuj ini, wanita boleh mendapat harta pusaka lebih daripada
apa yang ditetapkan oleh syarak.
Pengiktirafan
wanita dan hak mereka mewarisi ini dirakamkan oleh dua buah hadis Rasulullah
s.a.w yang kemungkinan berlaku pada waktu yang hampir sama, iaitu tidak lama
selepas perang Uhud. Menurut satu riwayat, sebab turunnya ayat ini adalah
kerana seorang Ansar yang bernama Aus bin Thabit al-Ansari telah meninggal
dunia dan meninggalkan seorang isteri yang bernama Ummu Kahlah, tiga orang anak
perempuan dan dua orang saudara lelaki yang bernama Suwaid dan ‘Arfajah. Ummu
Kahlah telah melaporkan kepada Rasulullah s.a.w. dan berkata,
“ Ya
Rasulullah! Aus bin Thabit telah meninggal dunia. Dia meninggalkan 3 orang anak
perempuan dan seorang isteri iaitu saya. Saya tidak mempunyai suatu apa pun
untuk mereka, padahal harta pusaka yang ditinggalkan boleh dikatakan banyak.
Tetapi telah dikuasai oleh Suwaid dan ‘Arfajah. Sedikit pun mereka tidak
memberikannya kepada kami sehinggakan anak-anak yang dalam jagaan saya itu
tidak makan dan tidak minum ”
Rasulullah
s.a.w telah memanggil keduanya dan bertanyakan hal tersebut. Mereka
menjawab,
“ Ya
Rasulullah! Anak dia tidak tahu menunggang kuda, tidak berdaya menanggung beban
dan tidak dapat menewaskan musuh. Kamilah yang berhak kepada pusaka, bukan dia.
”
Sebab-sebab turunnya ayat
“ Bagi orang
laki-laki ada hak bahagian dari harta peninggalan ibu-bapa dan kerabatnya, dan
bagi orang wanita ada hak bahagian (pula) dari harta peninggalan ibu-bapa dan
kerabatnya, baik sedikit atau banyak menurut bahagian yang telah ditetapkan. ”
(An-Nisa : 7)
Kemudian ayat
tersebut diturunkan untuk menjelaskan bahawa bukan orang lelaki sahaja layak
menerima harta pusaka, sebaliknya orang perempuan juga berhak menerima pusaka.
Cuma yang berbeza samada banyak atau sedikit. Berbalik kepada peristiwa di
atas, setelah mendengar jawapan mereka, Rasulullah s.a.w berkata,
“ Janganlah
kamu bahagikan harta Aus itu sedikitpun kerana sesungguhnya Allah telah
menetapkan bahagian anak-anaknya dari peninggalannya, dan ini belum lagi
diterangkan ”
Namun ayat
tersebut belum lagi menerangkan secara jelas bahagian-bahagian pusaka yang
layak diterima oleh wanita. Kemudian barulah ayat-ayat berikut diturunkan, yang
menerangkan dengan panjang lebar tentang pembahagian harta pusaka. Al-Quran
menyatakan:
“Allah
mensyari'atkan bagimu tentang (pembagian pusaka untuk) anak-anakmu. Iaitu :
bahagian seorang anak lelaki sama dengan bahagian dua orang anak perempuan; dan
jika anak itu semuanya perempuan lebih dari dua, maka bahagikan mereka dua
pertiga dari harta yang ditinggalkan ...” (An-Nisa : 11)
Seterusnya
Al-Quran menyatakan
“ ...Jika kamu
mempunyai anak, maka para isteri memperoleh seperlapan dari harta yang kamu
tinggalkan... (An-Nisa : 12)
Menurut satu
lagi riwayat, antara sebab turunnya ayat di atas adalah mengenai isteri Sa’ad
bin Rabi’. Sebuah hadis yang diriwayatkan oleh Jabir, katanya : isteri Sa’ad
bin Rabi’ telah menemui Rasulullah s.a.w dan berkata,
“Ya Rasulullah,
ini adalah dua orang anak perempuan Sa’ad bin Rabi’. Bapa budak-budak ini telah
mati syahid kerana ikut bertempur bersama tuan hamba di Uhud. Bapa saudara
mereka berdua telah mengambil harta mereka sehingga tidak ada yang
ditinggalkannya untuk mereka. Kedua-dua budak ini tidak dapat berkahwin kecuali
mereka ada harta.”
Kemudian
Rasulullah s.a.w. bersabda “Allah akan memutuskan perkara ini.”
Selepas
turunnya ayat mawarith, Rasulullah s.a.w. mengutus kepada bapa
saudara mereka dan bersabda " Berikan dua-pertiga kepada kedua
anak perempuan Sa`ad dan seperlapan kepada ibu mereka dan selebihnya untuk
kamu”.
Keprihatinan
Islam
Sehubungan
dengan ini kita dapati Islam memberikan beberapa hak kepada wanita. Malah
Al-Quran sendiri dengan jelas memberikan bahagian hak kepada wanita terutama
anak perempuan, ibu dan isteri walaupun agak terbatas. Dalam kes di atas,
lebihan daripada harta pusaka, setelah ditolak bahagian isteri dan dua orang
anak perempuan, diberikan kepada saudara lelaki Sa`d bin Ar-Rabi`. Ini adalah
kerana saudara lelaki merupakan ‘asabah’ (akan diterangkan dalam
bahagian ‘asabah) yang menghabiskan lebihan harta pusaka.
Mungkin ada di
antara pembaca yang terkejut kerana dalam kes tersebut bahagian saudara
melebihi daripada bahagian isteri. Malah dalam keadaan tertentu bahagian
saudara lelaki melebihi bahagian isteri sehingga tiga kali ganda. Sebagai
contoh, katakan seorang lelaki meninggal dunia dan meninggalkan seorang isteri,
seorang anak perempuan dan seorang saudara lelaki. Dalam keadaan ini, merujuk
kepada ayat 11 dan 12 Surah An-Nisa, isteri akan mendapat satu perlapan,
seorang anak perempuan setengah dan selebihnya, iaitu tiga perlapan adalah
bahagian saudara lelaki.
Kesaksamaan
Sebaliknya
apa yang berlaku di zaman moden ini ialah sistem kekeluargaan telah menjadi
kucar kacir kerana sesetengah wanita menuntut hak yang sama dengan lelaki
tetapi mereka ingin mengekalkan tanggungjawab yang sedikit. Sebagai contoh
seorang wanita Muslim inginkan hak untuk bekerja, meninggalkan rumah dan
mendapatkan gaji tetapi mereka menuntut agar suami menanggung semua
perbelanjaan rumah dan menyara anak-anak sehinggakan kadang-kadang sang suami
terpaksa menanggung hutang yang banyak sedangkan sang isteri dapat menyimpan
wang dan membeli perhiasan yang mahal.
Begitu juga dengan sesetengah pihak lelaki; mereka mahukan
bahagian dua kali ganda saudara perempuan mereka tetapi menyerahkan kepada
saudara perempuan untuk menjaga ibu tua yang telah kematian suami.
Keporakperandaan sesuatu keluarga ini terjadi kerana berpunca daripada sikap
cintakan dunia dan kebendaan dan tidak mempunyai keyakinan kepada ketetapan dan
peraturan yang Allah telah berikan melalui Al-Quran dan As-Sunnah.
Sesetengah
pihak menyarankan agar sistem kekeluargaan dan sistem perwarisan dirombak untuk
menyesuaikan dengan zaman moden dengan mencadangkan agar bahagian lelaki diberikan
sama banyak dengan bahagian wanita. Mereka seterusnya mencadangkan juga agar
wanita (isteri) hendaklah bertanggungjawab dalam memberi nafkah anak-anak dan
menyediakan perbelanjaan isirumah serta lain-lain perbelanjaan termasuk
pendidikan anak-anak.
Malah
inilah yang telah berlaku di barat. Sehubungan dengan ini, amatlah wajar bagi
setiap orang menyedari bahawa Allah lebih mengetahui tentang perkara yang
berkaitan dan sebijak mana pun manusia mereka tidak dapat menandingi ilmu
Allah. Berhubung dengan harta pusaka, Al-Quran menyatakan :
“
....Ini adalah ketetapan dari Allah. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui lagi
MahaBijaksana” (An-Nisa : 11). Seterusnya Al-Quran menyatakan, “....(Allah
menetapkan yang demikian itu sebagai) syari'at yang benar-benar dari Allah, dan
Allah Maha Mengetahui lagi MahaPenyantun” (An-Nisa : 12).
Teliti
Perlu
diingatkan bahawa Al-Quran bukan sahaja menyatakan dengan jelas hak wanita yang
terdekat iaitu ibu, isteri dan anak perempuan, tetapi juga menyatakan
bahagian-bahagian untuk kaum wanita yang lain iaitu saudara perempuan. Al-Quran
juga memperuntukkan hak saudara-saudara perempuan dalam keadaan-keadaan
tertentu; sebagai contoh, jika simati tidak mempunyai anak. Sehubungan dengan
ini Al-Quran menyatakan :
“Mereka
meminta fatwa kepadamu tentang kalalah. Katakanlah :"Allah memberi fatwa
kepadamu tentang kalalah (iaitu) : jika seorang meninggal dunia, dan ia tidak
mempunyai anak dan mempunyai saudara perempuan, maka bagi saudaranya yang
perempuan itu seperdua dari harta yang ditinggalkannya, dan saudaranya yang
laki-laki mempusakai (seluruh harta saudara perempuan), jika ia tidak mempunyai
anak; tetapi jika saudara perempuan itu dua orang,maka bagi keduanya dua
pertiga dari harta yang ditinggalkan oleh yang meninggal. Dan jika mereka (ahli
waris itu terdiri dari) saudara-saudara laki dan perempuan, maka bahagian
seorang saudaralaki-laki sebanyak bahagian dua orang saudara perempuan. Allah
menerangkan (hukum ini) kepadamu, supaya kamu tidak sesat. Dan Allah Maha
Mengetahui segala sesuatu” (An-Nisa : 176)
Ayat
ini menunjukkan kepada kita seolah-olah saudara perempuan mengambil tempat anak
perempuan jika simati tidak mempunyai anak perempuan. Walaubagaimanapun, para
ulama kita menyatakan bahawa apa yang dimaksudkan dengan “saudara lelaki” dan
“saudara perempuan” ialah saudara sekandung; iaitu saudara seibu sebapa. Jika
tiada saudara kandung, ianya diertikan kepada saudara sebapa. Ayat tersebut
tidak berlaku kepada saudara (lelaki atau perempuan) seibu kerana hak-hak
saudara perempuan seibu sebapa telah dinyatakan dalam ayat 12 Surah An-Nisa
:
“..........Jika
seseorang mati, baik laki-laki maupun perempuan yang tidak meninggalkan ayah
dan tidak meninggalkan anak, tetapi mempunyai seorang saudara laki-laki (seibu
saja) atau seorang saudara perempuan (seibu saja), maka bagi masing-masing dari
kedua jenis saudara itu seperenam harta. Tetapi jika saudara-saudara seibu itu
lebih dari seorang, maka mereka bersekutu dalam yang sepertiga itu, sesudah
dipenuhi wasiat yang dibuat olehnya atau sesudah dibayar hutangnya dengan tidak
memberi mudharat (kepada ahli waris). .......” (An-Nisa : 12)
Berdasarkan jadual ini, selain
daripada dua golongan waris yang dikecualikan sebagaimana dinyatakan, kesemua
mereka adalah tertakluk kepada formula “waris lelaki mendapat dua bahagian
waris wanita”. Bagi tujuan memudahkan penelitian formula ini, berikut ialah
jadual ringkas nisbah pembahagian hak pusaka waris lelaki dan wanita.
|
Jenis Waris |
Bhgn.
Lelaki (2) |
Bhgn.
Wanita (1) |
Keadaan |
|
Suami/isteri |
1/2 |
1/4 |
Tiada anak |
|
|
1/4 |
1/8 |
Adaanak |
|
Datuk/nenek |
1/3 |
1/6 |
Lebih daripada 2 orang saudara |
|
Anak Lelaki/perempuan |
‘Asabah (1) |
1/2 |
Seorang |
|
Saudara kandung atau sebapa/seibu |
2/3 |
1/3 |
Lebih daripada 2 orang |
|
‘Ummariyatān |
1/2 |
1/4 |
AdaIsteri |
|
(Bapa/ibu) |
1/3 |
1/6 |
Adasuami |
Berasaskan konsep yang tidak
mutlak ini, juga telah timbulnya persoalan di dalam masalah ‘Ummariyyatān iaitu
apakah asas yang dipegang oleh mereka yang memberikan bahagian bapa mengatasi
ibu dalam nisbah 2:1, sedangkan terdapatnya keadaan ibu mendapat bahagian yang
sama banyak dengan bapa. Justeru, kewujudan nas yang memberikan bahagian yang
sama rata menunjukkan mereka dalam keadaan yang tertentu boleh berada pada satu
tahap yang sama dan keutamaan bapa ke atas ibu bukanlah mutlak. Tambahan pula
tiada nas yang menyatakan bapa sentiasa mengatasi ibu dan sebaliknya.
Kewujudan zahir nas Syarak yang menyatakan ibu berhak mendapat 1/3 daripada
pusaka berbanding bapa yang menerima ‘asabah menunjukkan ibu
boleh mengatasi bahagian pusaka bapa atau dengan kata lain, waris perempuan
dalam sesetengah keadaan boleh mengatasi waris lelaki. Jelaslah bahawa wanita
mendapat hak keistimewaan dalam Islam. Hak pusaka wanita diiktiraf secara
tersurat dan terjamin melalui bahagian fardu. Terdapat 8 daripada
11 waris yang menerima secara fardu adalah wanita sedangkan
kebanyakan waris lelaki adalah penerima ‘asabah.
Kelebihan penerima fardu
adalah waris akan tetap mewarisi sedangkan penerima ‘asabah mewarisi
daripada baki harta dan kemungkinan mereka tidak sempat mewarisi kerana harta
pusaka telah habis dibahagikan. Pun begitu, dalam sesetengah keadaan wanita
juga akan menerima bahagian pusaka secara ‘asabah iaitu mereka akan
mewarisi bersama-sama dengan waris lelaki yang setaraf melalui ‘asabah
bighairihi dan mewarisi dalam sesetengah keadaan mewarisi bersama
waris wanita lain melalui ‘asabah ma’a ghairihi. Bentuk dan
kaedah pewarisan wanita ini menunjukkan kecaknaan Islam kepada wanita khususnya
bagi menjamin kebajikan dan masa depan mereka berbanding waris lelaki yang
lain. Berikut ialah rajah yang menunjukkan waris-waris dari kalangan wanita dan
lelaki mengikut keutamaan;
Jaminan Islam kepada Hak Pusaka
Wanita
Perlu diketahui, hak pusaka dan
pemilikan ke atas harta diberikan Islam kepada wanita lebih awal daripada apa
yang berlaku di Barat. Berdasarkan the Encyclopaedia Americana,
Undang-undang Common law Inggeris yang awal memperuntukkan
bahawa kesemua harta yang dimiliki oleh seseorang wanita sebelum berkahwin akan
bertukar menjadi harta suami setelah mereka berkahwin. Suami mempunyai hak ke
atas hasil sewaan ke atas hartanah milik isterinya dan segala manfaat yang
diperolehi daripadanya. Di Eropah, hanya sekitar tahun 1870-an barulah
undang-undang ini mula dipinda dan wanita dibenar memiliki harta sama ada secara
pusaka, wasiat atau kontrak. Perancis pula sehingga tahun 1938 baru meminda
undang-undang lama ini. Sedangkan Islam telah mempunyai undang-undang dan
perakuan khusus bahawa wanita mempunyai hak kehartaan sejak kedatangan Islam
lagi kira-kira tahun 670M.
Pada zaman moden dan serba maju
kini, Islam telah diserang dengan ideologi dan prinsip songsang seperti gerakan
emansipasi wanita yang menuntut hak yang sama rata di antara lelaki dan wanita.
Dalam hal ini, hukum pusaka Islam telah diserang apabila memberi wanita pusaka
yang kurang daripada lelaki. Alasan mereka wanita sudah maju dan mampu berdiri
sama tinggi serta duduk sama rendah dengan lelaki. Oleh itu,
golongan-golongan feminisme ini mendakwa hukum Islam tidak
adil iaitu berat sebelah. Perlu diketahui bahawa keadilan dalam Islam adalah
meletakkan sesuatu pada tempatnya, bukan bermaksud sama rata atau beri sama
banyak. Justeru, walaupun wanita menerima pusaka kurang dari lelaki tetapi
hakikatnya harta pusaka yang diterima itu akan menjadi hak milik peibadi
seseorang wanita sepenuhnya. Mereka tidak perlu menyerahkannya kepada suami
atau anak-anaknya, sedangkan lelaki menerima pusaka bukan hanya untuk dirinya
tetapi juga perlu menggunakan harta tersebut sebagai nafkah untuk isteri dan
anak-anaknya. Ini menunjukkan hikmah yang terlepas pandangan oleh mereka yang
berfahaman sekular yang cuba memburukkan Islam. Padahal Islam mempunyai sistem
yang utuh dan tersusun yang sukar diketahui bagi mereka yang berfikiran cetek
dan dangkal. Dalam hal ini orang Islam tidak menentukan sendiri hak-hak
kemanusiaan mereka tetapi semuanya diketahui melalui petunjuk Allah dalam
Al-Qur’an dan Hadis. Sesungguhnya hak dari Allah yang paling tepat, yang akan
mendatangkan kebaikan bagi individu dan masyarakat dalam kehidupan dunia. Allah
SWT ada berfirman dalam ayat 216 surah al-Baqarah yang bermaksud : “(Dan)
mungkin kamu membenci sesuatu, padahal ia amat baik bagimu, dan mungkin kamu
menyukai sesuatu, padahal ia amat buruk bagimu, Allah mengetahui sedang kamu
tidak mengetahui”.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan